De temperaturen in het waterleidingnet lopen gestaag op. Klimaatverandering is een belangrijke oorzaak. De invloed daarvan begint al bij de bron: voor PWN is dat met name zichtbaar in het IJsselmeer, waar het kwik soms tot boven de 20ºC stijgt. Tijdens de distributie van het drinkwater vindt in de zomer verdere opwarming plaats. Niet alleen door klimaatverandering, maar ook door het verdwijnen van groen en de toename van warmtebronnen onder de grond, zoals kabels en warmtenetten. Zo komt de bovengrens van 25°C steeds vaker in zicht. “En die bovengrens is er niet voor niets”, volgens Matthijs Rietveld, beleidsadviseur drinkwater bij PWN. “Bij hoge temperaturen neemt de kans toe dat ziekteverwekkende bacteriën zich ontwikkelen, waaronder Legionella. Alle reden dus om opwarming van het drinkwater goed in de gaten te houden en maatregelen te nemen om potentiële knelpunten vóór te blijven.”

Voorspellend model
De opwarmingskaart van PWN geeft inzicht in waar die maatregelen het hardste nodig zijn, op basis van voorspellingen over de ontwikkeling van de bron- en bodemtemperatuur. Het onderliggende rekenmodel komt uit de koker van Dylan Dirks, technisch specialist waterverdeling bij PWN, in samenwerking met collega’s. “Om het effect daarvan op het leidingwater in kaart te brengen, maken we onderscheid tussen primaire, secundaire en tertiaire leidingen”, vertelt hij. “In het primaire leidingennet – de transportleidingen - hebben we te maken met hoge snelheden en hoge volumes. Daar is de temperatuur van het drinkwater ongeveer gelijk aan de bron en heeft de bodemtemperatuur minder invloed. In de tertiaire leidingen – die het water bij klanten voor de deur brengen – juist wel. Daar stroomt het water vooral als het watergebruik ’s avonds afneemt, erg langzaam, zodat er tijd is voor warmte-uitwisseling met de bodem. De tussenliggende secundaire zitten daartussenin. In de resultaten is dit duidelijk terug te zien.”

Schaduw maakt verschil
Met name binnen de bebouwde kom, op locaties waar ook hittestress op de loer ligt, kleurt de opwarmingskaart voor de toekomst opvallend rood. Matthijs: “Daar zijn verschillende maatregelen voor te nemen, maar voor de beste oplossingen hebben we gemeenten hier hard bij nodig. Zij kunnen bijvoorbeeld bijdragen door groenstroken aan te leggen met lage beplanting boven drinkwatertracés.” “Schaduw helpt ook”, vult Dylan aan. “Op veel plaatsen kun je door een boom te planten die schaduw maakt boven een stuk leiding dat nu in de volle zon onder stoep ligt, wel 1,5°C verschil maken. Of door een leiding te verplaatsen van de zonzijde naar de schaduwzijde van een straat.” 

Van dieper graven tot koelen aan de bron
Zelf kijkt PWN ook naar mogelijkheden om de opwarming van het waterleidingnet te beperken. “Op papier is leidingen dieper leggen een effectieve maatregel. Maar dat is op de plekken met grootste opwarming, de binnensteden, niet realistisch. Want dieper graven betekent ook dat je een veel bredere sleuf moet maken. Die ruimte is er vaak niet en als het al kan, komen de kosten al snel een factor vijf hoger uit. Ook leidingen isoleren is in bestaande tracés ingewikkeld en duur. Een derde optie waar we naar kijken, is water koelen bij de bron – waarbij we dan liefst de warmte die we eraan onttrekken, doorleveren aan een warmtenet of op een andere manier duurzaam inzetten. Maar dit is geen oplossing tot aan de voordeur, want in het tertiaire net neemt het water de temperatuur van de bodem aan. Dus dan komen we toch weer bij gemeenten uit.” 

Handvatten
Voor gemeenten, maar ook voor HHNK en de provincie, kan de opwarmingskaart helpen bij het bepalen van welke klimaatadaptieve maatregelen ze waar gaan nemen, en in welke volgorde. Dylan: “Wij laten geen gelegenheid voorbijgaan om de opwarming van het drinkwaternet onder de aandacht te brengen. En de meeste maatregelen die óns helpen, dragen ook bij aan het terugdringen van gerelateerde problemen zoals wateroverlast en hittestress, waar gemeenten en andere overheden toch al mee bezig zijn. Zo werken groenstroken en schaduw ook verkoelend. En helpen waterpasserende bestrating en wadi’s om de bodem koel te houden. De opwarmingskaart geeft handvatten om bij de ontwikkeling van dergelijke plannen extra rekening te houden met de effecten op de temperatuur in het waterleidingnet.”

Meer weten?
De opwarmingskaart is te raadplegen in de Klimaatatlas