In veel gemeenten staat hitte inmiddels op de agenda. Zeker sinds in 2019 voor het eerst temperaturen van boven de 40°C werden gemeten, terwijl het KNMI die pas over enkele tientallen jaren verwachtte. “Bij de klimaatstresstesten brengen gemeenten ook hitteknelpunten in kaart”, vertelt Madeleen Helmer van platform Samen Klimaatbestendig. “Hierin wordt hitte vooral vanuit het perspectief van gebiedsinrichting bekeken. Dat is belangrijk, maar ruimtelijke adaptatie is maar een deel van de oplossing. Sterker nog: de mensen die het grootste risico lopen bij hitte, komen vaak nauwelijks buiten. En dat terwijl woningen in Nederland totaal niet zijn gemaakt om tegen hitte te beschermen. Om de risico’s van hitte te beperken, is het dan ook niet genoeg om een boom te planten en een grasveldje aan te leggen. Je hebt bijvoorbeeld de domeinen stedenbouw en zorg nodig om ook gebouwen en gezondheidszorg mee te nemen in je aanpak.”

Van hoofdpijn tot oversterfte
Het is geen overbodige luxe om hier werk van te maken, want de gevolgen van hitte reiken ver. “Mensen kunnen allerlei klachten krijgen, zoals hoofdpijn, zweten, duizeligheid, slecht slapen en concentratieverlies”, zegt Nynke van der Schaft van GGD Hollands Noorden. “Extremere gevolgen zijn bijvoorbeeld hittekramp of een hitteberoerte. Hittegolven kunnen bovendien gepaard gaan met oversterfte. En met de stijgende temperaturen trekt bijvoorbeeld ook het westnijlvirus deze kant op, rukken blauwalgen op en wordt het pollenseizoen langer. Met gericht beleid kun je kijken naar gedrag – denk aan genoeg drinken en insmeren – maar ook naar maatregelen zoals isolatie en zonwering, én naar hoe je de openbare ruimte inricht. Wij adviseren gemeenten hier graag bij. Elkaar binnen de gemeente opzoeken, is alvast een goed begin.”

Gespreksstarter
Het Kernteam Ruimtelijke Adaptatie Noorderkwartier zond in juni het document ‘Heet Hè Hittedialoog in de zomer van 2024’ rond om te helpen het gesprek tussen domeinen op gang te brengen. “Hierin hebben we verschillende situaties uitgewerkt die zich bij hitte kunnen voordoen”, vertelt Julia Beutler, die namens Zaanstreek-Waterland in dit team zit. “Zoals blauwalg in het Twiske, een brug die door uitzetting niet meer opengaat en een slecht geïsoleerd verzorgingshuis waar kwetsbare ouderen flauwvallen. Daarmee wordt heel concreet dat hitte domeinoverstijgend is.” Deze aanmoediging om intern het gesprek aan te gaan was meteen de uitnodiging voor de bijeenkomst op 12 september. “Het idee was dat medewerkers van gemeenten die met ruimtelijke adaptatie bezig zijn, collega’s van andere afdelingen zouden meenemen.” En dat gebeurde ook: weliswaar was de afdeling klimaatadaptatie in de meerderheid, maar ook zorg, gebouwen, de GGD en de veiligheidsregio waren vertegenwoordigd.

Beat the heat
Madeleen zat in de landelijke werkgroep die in opdracht van RVO de Menukaart Hitte heeft ontwikkeld, een handig instrument dat in één oogopslag laat zien welke stappen gemeenten kunnen nemen om ‘hitteproof’ te worden. Tijdens de bijeenkomst verzorgde ze samen met Edwin van der Strate van Adviesbureau Tauw – ook uit die werkgroep – het programma. Niet in een standaard vorm waarbij iedereen in een zaaltje naar een scherm zit te kijken, maar vanaf de start heel dynamisch en interactief. Met onder andere het spel ‘beat the heat, waarin deelnemers in teams samen verschillende hitteopgaven oplosten. Madeleen: “De Menukaart Hitte onderscheidt hitterisico’s in drie categorieën: gebied, gebouw en gezondheid. In Beat the heat komen die alle drie aan bod en worden professionals van verschillende domeinen echt uitgedaagd om er samen uit te komen. Een leuke manier om dieper in het onderwerp te duiken.”

Opmaat naar lokaal hitteplan
In de pauze hingen Madeleen en Edwin drie grote kaarten op met de risico’s per categorie. Hierop gaven alle deelnemers met stickertjes aan wat in hun ogen prioriteit heeft. Ook weer voer voor discussie: waarom vinden we dit belangrijk? En wat kunnen we als gemeente doen, per domein en gezamenlijk? Jeroen de Vries, projectleider civiel, gebouwen en duurzaamheid in Edam-Volendam is enthousiast: “Hitte is in onze gemeente een urgent probleem. Zeker Volendam is erg versteend: veel tuinen zijn volgetegeld en parkeerplekken winnen het vaak van groen. Hierdoor warmen bijvoorbeeld ook de drinkwaterleidingen onder de grond op – waardoor het risico op legionella toeneemt. Ik wil dus graag met een hitteplan aan de slag. Tijdens de bijeenkomst heb ik veel ideeën opgedaan én een collega van gezondheid ontmoet die ik nog niet kende. En die dit net als ik wil oppakken. Van Bart Poelman van de GGD die er ook bij was, begreep ik bovendien dat het niet eens zo ingewikkeld is om het Nationale Hitteplan te vertalen naar een lokaal hitteplan. Dat stemt optimistisch!”