Klimaatatlas uitgebreid tot Klimaatmonitor: de nieuwste ontwikkelingen

Het startschot voor de Klimaatatlas klonk in 2016, toen klimaatstresstesten om kwetsbaarheden voor weersextremen en klimaatverandering in beeld te brengen, een nieuw fenomeen waren. “Als waterschap hebben wij veel kennis en data in huis om de impact van klimaatverandering te kunnen berekenen”, zegt Karel Bruin-Baerts van HHNK. “In de aanloop naar de eerste klimaatstresstesten merkten we dat dit voor veel gemeenten ingewikkelder was. En dat er met allerlei datasets gewerkt werd, die lang niet allemaal even accuraat waren. Om het proces te stroomlijnen en te zorgen dat iedereen met dezelfde, solide basis aan de slag kon, hebben wij toen vanuit het hoogheemraadschap het initiatief genomen tot de Klimaatatlas. Hiermee stelden we basiskaarten beschikbaar die informatie bieden over de kenmerken van het gebied, de effecten van hevige regenval,  hitte, overstromingen en droogte. Daar hebben toen al veel gemeenten dankbaar gebruik van gemaakt.”

Van kennis naar beweging
Ook na – en naast - de klimaatstresstesten bleek de Klimaatatlas een nuttig instrument. Karel: “Hij draagt bij aan bewustwording over wat klimaatverandering betekent voor onze regio. Dat is belangrijk, want kennis leidt tot beweging. Reden te meer om de Klimaatatlas niet alleen in de lucht te houden, maar verder te ontwikkelen tot een product met monitoringsfunctionaliteiten.” Hiervoor nam het hoogheemraadschap wateradvies- en IT-bureau Nelen Schuurmans in de arm, met Jelmer Roosjen als productowner. “De afgelopen jaren hebben we diverse kaarten toegevoegd”, vertelt hij. “Op aanvraag, op ons eigen initiatief, en een aantal kaarten is ook door andere partijen ontwikkeld. Zoals de kaarten van drinkwaterbedrijf PWN die tot op straatniveau de opwarming van drinkwaterleidingen laten zien. Daarnaast voegen we regelmatig nieuwe functionaliteiten toe, om het gebruiksgemak en de toepassingsmogelijkheden verder te vergroten.”

Handige nieuwe kaarten en functionaliteiten
Met gepaste trots presenteert Jelmer de nieuwste ontwikkelingen. De volgende al opgeleverd:

• Scenario’s vergelijken met de sliderfunctie – “Wat mij betreft de belangrijkste en mooiste recente vernieuwing. Deze functionaliteit maakt het mogelijk om twee kaarten over elkaar te schuiven en zo heel makkelijk situaties en scenario’s te vergelijken. Bijvoorbeeld vóór en ná doorvoering van een bepaalde bovengrondse of ondergrondse maatregel, zodat je ziet wat het effect is. Of hoe knelpunten zich ontwikkelen bij verschillende buienintensiteiten.”
• Buien in beeld met de Meteomonitor – “Hiervoor hebben we de neerslagstatistieken van de afgelopen tien jaar voor het Noorderkwartier geanalyseerd: waar valt hoeveel neerslag? Hoe vaak valt er in één uur 20, 30 of 40 mm regen? Dan zie je best grote verschillen binnen de regio. De kaarten geven informatie over waar en wanneer die buien zijn gevallen, zodat je nog specifieker inzicht krijgt in de relatie tussen buien en wateroverlast.”

In ontwikkeling:

• Voortgangskaarten – “We halen bij alle gemeenten de maatregelen op die de afgelopen DPRA-cyclus van zes jaar zijn getroffen in de stedelijke gebieden en maken een inschatting van wat deze bijdragen aan de DPRA-opgave. Hoeveel extra waterberging is er bijvoorbeeld aangelegd, hoeveel schaduw gerealiseerd? Die informatie verwerken we ook weer in kaarten. Daarmee kun je in beeld brengen in hoeverre je op de goede weg zit om je klimaatadaptieve ambities en doelen te behalen en wat je nog te doen hebt.”
• Groenkaarten en schaduwkaarten – “In het verlengde van de voortgangskaarten brengen we per CBS-buurt de groenpercentages in beeld. Dit doen we op basis van satellietbeelden, en met een methodiek die het ‘levende groen’ identificeert en bijvoorbeeld kunstgras uitfiltert. Hetzelfde doen we voor schaduwpercentages op buurtniveau: hoeveel schaduw is er op het heetste moment van de dag (15.30 uur op 21 juni)? Deze kaart sluit aan op de hitterichtlijnen van de landelijke maatlat groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving. Ook deze kaarten gaan gemeenten hopelijk meer handelingsperspectief geven.”

Kaartmateriaal van hoge kwaliteit
Naast deze nieuwe en lopende ontwikkelingen staan er alweer volgende stappen op stapel, zoals kaarten die inzicht geven in de waterkwaliteit. Zo kunnen gemeenten en andere partijen die zich bezighouden met klimaatadaptatie steeds meer uit de Klimaatatlas halen. “Het is ontzettend fijn dat er zo veel kaartmateriaal van zo’n hoog niveau vrij toegankelijk is”, zegt Koos Brouwer, beleidsadviseur in Medemblik en programmacoördinator voor de samenwerkingsregio Westfriesland. “Bij onze klimaatstresstest in 2018 hebben we de kaarten al intensief gebruikt. Nu de kaarten uitgebreid zijn en verder verfijnd, helpt dit ons om onze opgave nog beter te definiëren. En om helder te onderbouwen voor bestuurders waarom we bepaalde keuzes voorstellen: de kaarten maken in één oogopslag veel duidelijk.”

Aandachtspunt: vastleggen van maatregelen
Met de nieuwe voortgangskaarten wordt de Klimaatatlas nóg waardevoller. Koos: “Het is een mooie stap om de voortgang die we maken met klimaatadaptatie beter te kunnen monitoren. Wel werden we ons er door die voortgangskaarten te ontwikkelen werden van bewust dat het vastleggen van klimaatadaptieve maatregelen nog een aandachtspunt is. Revisie van deze maatregelen blijkt vaak versnipperd of onvolledig in de gemeentelijke beheersystemen te zijn opgenomen, waardoor het een flinke zoektocht was om de gewenste gegevens voor de voortgangskaarten boven tafel te krijgen. Hoeveel bomen zijn er bijvoorbeeld precies gekapt en geplant en hoeveel schaduw levert dat op? Waar zijn sloten en wadi’s aangelegd en wat doen die met de afvoercapaciteit? Ook de nul-situatie uit 2018 bleek lastig terug te vinden. Landelijke basisregistraties als BAG en BGT helpen niet om uitsluitsel te geven, want die houden geen geschiedenis bij. Het is dus zaak om die gegevens zelf beter te registreren. Daar zijn we dankzij de voortgangskaarten nu ook achter gekomen.”