In de waterhuishouding van West-Nederland zijn het Amsterdam-Rijnkanaal en het Noordzeekanaal belangrijke schakels. Alleen al HHNK heeft veertien gemalen die water afvoeren naar het Noordzeekanaal om het gebied droog te houden. Maar de capaciteit van dit watersysteem is niet onbeperkt, en ook in onze contreien waren de clusterbuien van 2021 een wake-upcall. Maarten Poort van HHNK: “Tot dan toe hadden we al weleens te maken met flinke clusterbuien, maar op een oppervlakte van maximaal 8000 hectare. Nu plensde het op een oppervlakte van 50.000 hectare. Te veel om in korte tijd via ons systeem af te voeren. In zulke situaties kun je de afvoerproblemen niet meer zomaar opvangen in aangrenzende gebieden. Er kan zelfs een cascade van effecten ontstaan, waardoor een nog veel groter gebied geraakt wordt en de gevolgen langer aanhouden. En meerdere functies, zoals de elektriciteitsvoorziening en telecom.”

Grootschalig project
Een bovenregionale stresstest voor het watersysteem dat verbonden is met Amsterdam-Rijnkanaal en Noordzeekanaal (ARK-NZK) is dan ook geen overbodige luxe. De uitdagingen worden de komende jaren alleen maar groter, want er staan veel ruimtelijke ontwikkelingen op de planning en ondertussen neemt de kans op extreem weer toe. “De bovenregionale stresstest voeren we uit met een groot aantal partijen”, vertelt Bas van de Pas van de provincie Noord-Holland, die dit project leidt. “HHNK en wij nemen deel, maar ook drie andere waterschappen, de provincies Noord-Holland en Utrecht, Rijkswaterstaat en betrokken veiligheidsregio’s en gemeenten. Samen brengen we de kwetsbaarheden van het watersysteem bij grootschalige, extreme neerslag scherper in beeld: waar ontstaan de eerste problemen? Wie heeft daar last van? Hoe beïnvloeden de regionale en lokale watersystemen elkaar? Welke functies lopen risico en wat zijn daar dan de gevolgen van?”

Communicerende vaten
De inzichten die hier uitkomen, leveren belangrijke input op voor de risicodialogen die later dit jaar op het programma staan. Nic Grandiek van Rijkswaterstaat: “In die dialogen denken partijen samen na over welke maatregelen nodig zijn om de leefomgeving klimaatbestendig te maken. Welke risico’s accepteren we? Welke zijn urgent en vragen aanpassingen van welke assets? Daarbij is het van grote toegevoegde waarde om breder naar het watersysteem te kijken, over gebiedsgrenzen heen. Ter illustratie: als ons gemaal vastloopt dat in IJmuiden water van het Noordzeekanaal afvoert in de Noordzee, kan het zo zijn dat de terrassen aan de grachten in Utrecht onderlopen. Inzicht in die onderlinge samenhang helpt om met elkaar te bepalen welke maatregelen het meest effectief zijn.”

Van scopingstudie tot waterbeelden
Inmiddels zijn er al grote stappen gezet om tot die inzichten te komen. Bas: “We zijn begonnen met een scopingstudie. Daarin hebben we bijvoorbeeld gekeken: wat gaan we onderzoeken? Welke scenario’s leveren een representatief beeld op? Maar ook: hoe gaan we dat dan aanpakken, wat voor instrumenten en modellen hebben we al beschikbaar om tot een gezamenlijk beeld te komen? Hoe kunnen we de interactie tussen de watersystemen het beste berekenen? Welke gegevens zijn daarvoor nodig? Op basis van die studie is er een rekenmodel ontwikkeld en zijn we gegevens gaan verzamelen. Ook dat was een grote uitdaging, want iedereen werkt met eigen modellen en data, en je wilt uiteindelijk wél appels met appels vergelijken. Maar we vorderen gestaag. We werken ernaartoe dat we eind maart drie representatieve ‘waterbeelden’ hebben uitgewerkt op basis van zes neerslagscenario’s. Deze laten bijvoorbeeld waterdieptes zien en hoe lang water blijft staan.”

Essentiële verkenning voor onderlinge afspraken
De waterbeelden worden beschikbaar gesteld aan betrokken partijen, zodat die aan de hand daarvan de gevolgen voor hun assets kunnen bepalen. Op die manier worden stap voor stap ‘gevolgenkaarten’ opgebouwd. Bas: “We beginnen bij de grote vitale systemen, en kijken hoe de gevolgen voor verschillende waterbeelden doorwerken in onderliggende systemen. Als het Amsterdam-Rijnkanaal en het Noordzeekanaal de afvoer bijvoorbeeld niet meer aankunnen, kan Rijkswaterstaat waterschappen een maalstop opleggen, en het gevolg daarvan kan zijn dat in gemeenten meer straten langer blank staan. Een vergelijkbare kettingreactie kan optreden in het elektriciteitsnet of andere vitale structuren. De volledige gevolgenkaarten voor ARK-NKZ leveren we na de zomer op. Onder andere voor het Ministerie van Verkeer & Infrastructuur dat een landelijk waterbeeld uitwerkt.” “Dit helpt allemaal om straks het goede gesprek te voeren”, zegt Maarten. “En om van onderlinge afspraken te maken. Bijvoorbeeld over wie dan de klap voor een ander opvangt als het toch misgaat en hoe je de schade dan met elkaar verrekent. Daar kun je niet op wachten tot die situatie zich voordoet.”