In de samenwerkingsovereenkomst tussen de partijen in de waterketen van Noorderkwartier is een van de afspraken dat elke deelregio een toekomstvisie op de waterketen opstelt. “Dat heeft deels te maken met de omgevingsvisie die op ons afkomt”, zegt Mark Lamers, adviseur stedelijk water en riolering bij HHNK. “Het is belangrijk dat ons deel daarvan – het afvalwater – hierin goed wordt ingepast. En dus dat wij hierin actief onze rol pakken.” Procesmanager Hans van der Eem noemt de bevolkingsgroei als tweede aanleiding. “Volgens de prognoses hebben we in onze regio in 2050 ongeveer 10% meer inwoners dan nu. De betekent dat we ook moeten nadenken over hoe hiermee omgaan. Hoe bereiden we de (afval)waterketen voor op die extra druk?”

Wegens enthousiasme uitgebreid Gedeeld eindbeeld
Onder aanvoering van Hans ging in 2021 team van start met vertegenwoordigers van HHNK en verschillende gemeenten. Ook de programmamanager van de Samenwerking in de Waterketen, Henk Schobben, sloot zich aan, juist omdat Zaanstreek-Waterland als eerste die handschoen oppakte. “Ik vond het nuttig maar ook ontzettend leuk om met elkaar zo’n proces te doorlopen naar een gedeelde visie”, vertelt hij. “Die komt er in de kern op neer dat er een transitie nodig is naar een circulaire waterketen, waarin we niet alleen water hergebruiken maar er ook grondstoffen en energie uit halen. Dat is het eindbeeld.” Hans vult aan: “Daarbij mogen we niet vergeten waartoe wij als waterzuiveraars en drinkwaterproducenten op aarde zijn. Volksgezondheid en milieu blijven onze primaire zorg. In het hele proces van visievorming hebben we dat steeds voor ogen gehouden.”

Gelijkwaardige inbreng
Dit proces verliep in een aantal fases, waarin de contouren steeds verder werden ingevuld. Met als aftrap een uitdagende workshop van futuroloog Ruud Veltenaar, die de opgave van de waterketen in een breder perspectief plaatste. Daarbij wees hij ook op kansen, zoals de kringloop sluiten, aanpak bij de bron en functies stapelen. Vol inspiratie ging de werkgroep nog dezelfde maand een ‘groene weide’-sessie in, om hardop en zonder beperkingen te dromen over de ideale waterketen. Die dromen vormden het uitgangspunt voor de volgende bijeenkomst: als dit is wat we willen, wat is er dan nodig om daar te komen? “Ieders inbreng werd gelijkwaardig behandeld”, zegt Erica Frakking (gemeente Purmerend). “Mooi om te zien dat we in die sessies allemaal de veiligheid en het vertrouwen voelden om te zeggen wat we dachten, alles kon op tafel komen. Je merkt dat het plan daardoor ook rijker is geworden, meer perspectieven meeneemt.”

Dynamisch document
De uitwerking van dat plan was de volgende stap. Per thema - zoals milieu, techniek en beheer - werden de hoofdpunten samengevat en voorzien van achtergrondinformatie, grafieken en interactieve kaarten. Klaar om te delen. Dit gebeurde in november 2022 tijdens een drukbezochte slotbijeenkomst in de Stoomhal in Wormer. Waar bestuurders, beleidsmedewerkers en andere betrokkenen uit de regio werden uitgenodigd om mee te denken over dilemma’s, ervaringen te delen en input te leveren. Waarna het plan nog verder kon worden aangescherpt. Een voorlopig, maar zeker geen permanent eindpunt. “Het is eerder een startpunt”, zegt Erwin Heuperman (gemeente Edam-Volendam). “We hebben het plan zo opgesteld dat we het continu kunnen actualiseren. Als een dynamisch document dat meebeweegt met de ontwikkelingen die we doormaken.”

Ontwikkelteam
De toekomstvisie van Zaanstreek-Waterland is breed omarmd, ook bestuurlijk. “Dat neemt niet weg dat er nog missiewerk nodig is om te zorgen dat de waterketen onder de aandacht blíjft en goed verankerd wordt in de omgevingsvisies”, zegt Mark. “Én in de praktijk wordt gebracht.” Om die uitvoering aan te jagen, te coördineren en te monitoren is begin dit jaar een ontwikkelteam gevormd. Dit bestaat deels uit leden van het team dat de visie heeft opgesteld, onder wie Francine van den Bergh. “Per thema hebben we speerpunten en actiepunten bepaald”, vertelt zij. “Ondertussen houden we vinger aan de pols: zijn er ontwikkelingen in de regio waar we op moeten inspelen? Wordt er bij belangrijke projecten goed naar de visie gekeken? Pakken de stappen die we zetten in de praktijk ook uit zoals we dat bedacht hadden? Zo proberen we de visie verder te brengen.”

Mooi fundament
Kan de aanpak van Zaanstreek-Waterland dienen als blauwdruk voor de andere deelregio’s? “Ik houd niet van blauwdrukken”, zegt Henk. “Elke regio is anders, met andere spelers, andere vraagstukken, een andere dynamiek. Dan krijg je automatisch ook een heel ander proces. Maar er ligt een mooi fundament om op verder te bouwen. En ik zou het mooi vinden als de vorm waarvoor Zaanstreek-Waterland heeft gekozen – interactief, van onderaf, uitgaand van de kracht van de samenwerking - ook in andere regio’s zijn beslag krijgt.”

Bekijk hier de storymap Op weg naar de afvalwaterketen van de toekomst.